O lado positivo do «default»

Reproducimos e traducimos polo seu interese boa parte dun recente post de John Michael Greer, coñecido divulgador e activista do peak oil, e autor de libros como The Long Descent: A User’s Guide to the End of the Industrial Age. O artigo leva por título The upside of default (o lado bo do default, é dicir, do cese estatal de pagamentos) e axudará a comprender o trasfondo das dificuldades financeiras que estamos a vivir a nivel mundial e sobre todo en Europa.

(A tradución vai embaixo.)

(…) providing capital to the productive economy is only one of the things the financial industry does that’s arguably useful to someone other than financiers. Local and national governments use the financial industry to raise funds for public works, individuals borrow money for the occasional useful purpose, and so on. Let’s be generous, and assume that the amount of money that flows from the world of finance for these purposes is double the total input of capital into nonfinancial businesses via stocks and bonds. That means that in any given year, maybe one per cent of the financial economy has anything to do with the production of real, nonfinancial goods and services.

The rest? It consists of ways to make money from money. That seems innocuous enough, until you remember what money actually is. Money is not wealth; it’s a system of abstract, culturally contrived tokens that we use to manage the distribution of real goods and services. A money system can simplify the process of putting energy, raw materials, labor, and other goods and services to work in productive ways; that’s the reason we have money, or rather the reason most of us are prepared to discuss in public. That’s not what the other 99% of the world’s financial assets are doing, though. They are there to ensure that the people who own them have disproportionate, unearned access to real, nonfinancial goods and services. That’s the other reason, the one nobody wants to mention.

Not that many centuries ago, across much of the world, usury—lending money at interest—was considered a serious crime, more serious than robbery, and was also classed as a mortal sin by Christian and Muslim religious authorities; it’s no accident that Dante consigned usurers to the lowest pit of the seventh circle of Hell. That’s been dismissed as a bit of primitive moralizing by modern writers, but that dismissal is yet another example of the way that contemporary industrial culture has ignored the painfully learned lessons of the past. In a steady-state or contracting economy, usury is a parasite that kills its host; since the total stock of real wealth does not expand from one year to the next, each interest payment enriches the lender but leaves the borrower permanently poorer.

Only in an expanding economy can usury be tolerated, since interest can be paid out of the proceeds of economic growth. Periods of sustained economic expansion are rare in human history, since most societies live close to the edge of the limits to growth in their bioregions; the exceptions, such as the late Roman Republic and early Empire, usually involve the expansion of one society at the expense of others. The late Roman Republic and early Empire, it may be worth noting, had a large and very successful moneylending industry, which fed on the expanding Roman state in much the same way that the Roman state fed on the accumulated wealth of the Mediterranean world. Only after Roman expansion stopped did attitudes shift, in favor of a religion that was violently opposed to usury.

During the three centuries of their power, the world’s industrial nations looted their nonindustrial neighbors with as much enthusiasm as the ancient Romans looted theirs, but they had another source of plunder—half a billion years of fossil sunlight, stored up in the form of coal, oil, and natural gas. In effect, we stripped prehistory to the bare walls so that we could enjoy an age of gargantuan excess unlike any other. One consequence was that our moneylending industry was able to metastasize to a scale no previous gang of usurers has ever been able to attain. The basic arithmetic remains unchanged, though: usury is only viable in an expanding economy, and as the global economy enters its post-peak oil decline, the entire structure of money that makes money is going to come apart at the seams.

I’d like to suggest, in fact, that the unspoken subtext behind the financial crises of recent years is precisely that the real economy of goods and services is no longer growing enough to support the immense financial economy that parasitizes it. The current crisis in Europe is a case in point. Since the crisis dawned in 2008, EU policy has demanded that every other sector of the economy be thrown under the bus in order to prop up the tottering mass of unpayable debt that Europe’s financial economy has become. As banks fail, governments have been strongarmed into guaranteeing the value of the banks’ worthless financial paper; as governments fail in their turn, other governments that are still solvent are being pressured to fill the gap with bailouts that, again, amount to little more than a guarantee that even the most harebrained investment will not be allowed to lose money.

The problem, as the back of the envelope calculations above might suggest, is that you can cash in the whole planet’s gross domestic product—that was a little under $62 trillion in 2010—and not come anywhere close to the value of the mountain of increasingly fictive paper wealth that’s been piled up by the financial industry in the last few decades. Thus the EU’s strategy is guaranteed to fail. EU officials are already talking about “haircuts” for bondholders—that’s financial jargon for investors not getting paid as much as their holdings are theoretically worth. Not so long ago, that possibility was unmentionable; now it’s being embraced frantically as the only alternative to what’s actually going to happen, which is default.

There’s been a lot of talk about that in the blogosphere of late, and for good reason. No matter how you twist and turn the matter, Greece is never going to be able to pay its national debt. Neither are Spain, Italy, or half a dozen other nations that ran up big debts when it was cheap and convenient to do so, and are now being strangled by a panicking bond market and a collapsing economy. This isn’t new; most of the countries on Earth have either defaulted outright on their debts or forced renegotiations on their creditors that left the latter with some equivalent of pennies on the dollar. The US last did that in a big way in 1934, when the Roosevelt administration unilaterally changed the terms on billions of dollars in Liberty Bonds from “payable in gold” to “payable in devalued dollars,” and proceeded to print the latter as needed. That or considerably worse will be happening in Europe in the near future, too.

A good deal of the discussion of these upcoming defaults in the blogosphere, though, has insisted that these defaults will lead to a complete collapse of the world’s financial economy, and from there to an equally complete collapse of the world’s productive economy, leaving all seven billion of us to starve in the gutter. It’s an odd belief, since sovereign debt defaults have happened many times in the recent past, currency collapses are far from rare in economic history, and nation-states can do—and have done—plenty of drastic things to keep goods and services flowing in an economic emergency. Partly, I suspect, it’s our old friend the apocalypse meme—the notion, pervasive in modern culture, that the only alternative to the indefinite continuation of business as usual is some unparallelled cataclysm or other.

Still, there’s another dimension to these fantasies, which is simply that the financial industry has done a superb job of convincing people that what they do is important to the rest of us. It’s true, to be sure, that having currency in circulation makes economic exchanges easier, and the kind of banking services that people and ordinary businesses use are also very helpful, but governments used to produce and circulate currency without benefit of banks until fairly recently, and banking services of the kind I’ve just mentioned can be provided quickly and easily by a government that means business; in 1933 it took the US government just over a week, at a time when information technology was incomparably slower than it is today, to nationalize every bank in the country and open their doors under Federal management. The other services the financial industry provides to the real economy can equally well be replaced by hastily kluged substitutes, or simply put on hold for the duration of the crisis.

So the downside of any financial crisis, however grandiose, can be stopped promptly by proven methods. Then there’s the upside. Yes, there’s an upside. That’s the ultimate secret of the financial crisis, the thing that nobody anywhere wants to talk about: if a country gets into a credit crisis, defaulting on its debts is the one option that consistently leads to recovery.

That statement ought to be old hat by now. Russia defaulted on its debts in 1998, and that default marked the end of its post-Soviet economic crisis and the beginning of its current period of relative prosperity. Argentina defaulted on its debts in 2002, and the default put an end to its deep recession and set it on the road to recovery. Even more to the point, Iceland was the one European country that refused the EU demand that the debts of failed banks must be passed on to governments; instead, in 2008, the Icelandic government allowed the country’s three biggest banks to fold, paid off Icelandic depositors by way of the existing deposit insurance scheme, and left foreign investors twisting in the wind. Since that time, Iceland has been the only European country to see a sustained recovery.

When Greece defaults on its debts and leaves the Euro, in turn, there will be a bit of scrambling, and then the Greek recovery will begin. That’s the reason the EU has been trying so frantically to keep Greece from defaulting, no matter how many Euros have to be shoveled down how many ratholes to prevent it. Once the Greek default happens, and it will—the number of ratholes is multiplying much faster than Euros can be shoveled into them—the other southern European nations that are crushed by excessive debt will line up to do the same. There will be a massive stock market crash, a great many banks will go broke, a lot of rich people and an even larger number of middle class people will lose a great deal of money, politicians will make an assortment of stern and defiant speeches, and then the great European financial crisis will be over and people can get on with their lives.

That’s what will happen, too, another five or ten or fifteen years down the road, when the United States either defaults on its national debt or hyperinflates the debt out of existence. It’s going to do one or the other, since its debts are already unpayable except by way of the printing press, and its gridlocked political system is unable either to rationalize its tax system or cut its expenditures. The question is simply what crisis will finally break the confidence of foreign investors in the dollar as a safe haven currency, and start the panic selling of dollar-denominated assets that will tip the US into its next really spectacular financial crisis. That’s going to be a messy one, since the financial economy is so deeply woven into the fantasy life of the average American; there will be a lot of poverty and suffering, as there always is during serious financial crises, but as John Kenneth Galbraith pointed out about an earlier crisis of the same kind, “while it is a time of great tragedy, nothing is being lost but money.”

It will be after that, in turn, that the next round of temporary recovery can begin.

Tradución ao galego:

(…) fornecer capital á economía produtiva é só unha das cousas que fai a industria financeira que podemos dicir que resulta útil a alguén máis cós financeiros. Os gobernos locais e nacionais utilizan a industria financeira para obter fondos para as obras públicas, os particulares toman diñeiro prestado ocasionalmente para propósitos útiles, etc. Sexamos xenerosos e asumamos que o total do diñeiro que flúe desde o mundo das finanzas para estes propósitos é o duplo cá entrada total de capital en empresas non financeiras por medio das accións e dos bonos. Iso querería dicir que nun ano calquera, pode que un 1% da economía financeira ten algo que ver coa produción de bens e servizos reais, non financeiros.

E o resto? Pois consiste en maneiras de facer diñeiro a partir do diñeiro. Isto pode parece bastante inocuo dito así, ata que lembras o que é realmente o diñeiro. O diñeiro non é riqueza: é un sistema de obxectos abstractos, un invento cultural que usamos para xestionar a distribución de bens e servizos reais. Un sistema monetario pode simplificar o proceso de asignación de enerxía, materiais primas, traballo e outros bens e servizos para que sexan produtivos; ese é o motivo polo que temos diñeiro, ou polo menos a razón que a maioría de nós estamos preparados para dar nunha conversa en público. Pero non é iso o que o outro 99% dos valores financeiros do mundo están a facer. Están aí para asegurar que a xente que os posúe teña acceso desproporcionado e inmerecido aos bens e servizos reais, non financeiros. Esta é a outra razón, a que ninguén quere mencionar.

Non hai tantos séculos, por boa parte do mundo, a usura (prestar diñeiro con xuros) era considerado un delito grave, máis grave có roubo, e tamén estaba clasificado como un pecado mortal por autoridades cristiáns e musulmás; non é por casualidade que Dante puxo aos usureiros na foxa máis fonda do sétimo círculo do Inferno. Isto ten sido despreciado como unha moralidade primitiva por autores modernos, pero ese desprezo ven sendo outro exemplo máis do xeito en que a cultura contemporánea industrial ignorou as leccións apredidas duramente no pasado. Nunha economía de estado estacionario ou en contración, a usura é un parásito que mata o seu anfitrión; dado que o stock total de riqueza real non se expande de ano a ano, cada pagamento de xuros enriquece ao prestamista pero deixa ao prestatario máis pobre de maneira permanente.

Só nunha economía en expansión se pode tolerar a usura, xa que os xuros poden ser pagos grazas ao avance do crecemento económico. Os periodos de expansión económica continuada son raros na historia humana, porque a maioría das sociedades viven preto dos límites ao crecemento das súas biorrexións; as excepcións, como a Roma Republicana tardía ou a primeira época do seu Imperio, polo xeral implican a expansión dunha sociedade a costa doutras. A República Romana tardía e o primeiro Imperio, paga a pena salientalo, tiveron unha vasta industria do préstamo que tivo moito éxito, e que se alimentaba do Estado romano en expansión de xeito moi parecido ao que o Estado romano se alimentaba da riqueza acumulada do mundo Mediterráneo. Só despois de que a expansión romana se detivera mudaron as atitudes e favoreceuse unha relixión violentamente oposta á usura.

Durante os tres séculos que ven durando o seu poder, as nacións industrializadas do mundo saquearon os seus veciños nonindustrializados con tanto entusiasmo como os antigos romanos saquearon aos seus, pero tiveron outra fonte de rapina: 500 millóns de anos de luz solar fósil, almacenada en forma de carbón, petróleo e gas natural. De feito, roubamos ata as paredes da prehistoria de tal xeito que puidemos desfrutar dun exceso gargantuesco sen igual. Unha consecuencia foi que a nosa industria do préstamo foi quen de facer unha metástase ata unha escala que ningunha banda de usureiros puido xamáis acadar. A aritmética básica permaneceu igual, porén: a usura só é viable nunha economía en expansión, e agora que a economía mundial entra no seu devalo post-peakoil, a estrutura enteira deste diñeiro que fabrica diñeiro vai rachar de riba abaixo.

Me gustaría suxerir, de feito, que o subtexto implícito tras as crises financeiras destes últimos anos é precisamente que a economía real de bens e servizos xa non medra abondo para termar da inmensa economía financiera que a parasita. A crise actual en Europa é un bo exemplo. Desque a crise comezou en 2008, a política da UE veu buscando que calquera outro sector da economía fose sacrificado para apuntalar a tambaleante masa de débeda impagable en que se ten convertido a economía financeira europea. A medida que os bancos foron caendo, os gobernos víronse forzados a garantir o valor dos papeis sen valor dos bancos; a medida que os gobernos fallan tamén, outros gobernos que aínda son solventes son presionados para encher o oco con resgates que, de novo, son pouco máis ca unha garantía de que non se vai permitir que nin os investimentos máis tolos perdan diñeiro.

O problema, como as miñas contas da vella anteriores poden suxerir, é que podes utilizar o PIB enteiro do planeta (que era algo menos de 62 billóns de dólares en 2010) e nin te achegarás ao valor da montaña de papel cada vez máis fiticio que foi amoreado pola industria financeira nas recentes décadas. Xa que logo está garantido o fallo da estratexia da UE. Os responsables da UE xa están falando de “recortes” para os posuidores de bonos, que é xerga financeira para dicir que non se lles vai pagar aos investidores tanto como teoricamente valen os seus activos. Non hai tanto, esa posibilidade era inmencionable; agora está sendo asumida a toda présa como a única alternativa ao que vai pasar en realidade, e que non é outra cousa có default (cese de pagamentos).

Vense falando moito diso na bloguesfera ultimamente, e por un bo motivo. Non importa as voltas que lle deas ao asunto, Grecia non vai ser nunca capaz de pagar a súa débeda nacional. Nin España, Italia ou a media ducia doutros países que incorreron en grandes débedas cando era barato e convinte facelo, e que ahora están a ser esganadas por un mercado de bonos presa do pánico e por unha economía colapsante. Isto non é novo: moitos dos países do mundo teñen ou ben cesado totalmente os pagamentos das súas débedas ou forzado renegociacións cos seus acredores que os deixaron cuns céntimos por euro. Os EE. UU. fixeron isto ao bestia en 1934, cando o goberno Roosevelt mudou unilateralmente as condicións de milleiros de millóns de dólares en Bonos da Liberdade de pagadeiros en ouro a pagadeiros en dólares devaluados, e procedeu a imprimir estes a vontade. Isto ou algo aínda peor vai pasar tamén en Europa no futuro próximo.

Aínda así boa parte do debate na bloguesfera sobre estes inminentes defaults, teima en que estes cesamentos levarán a un completo colapso da economía financeira mundial, e de aí a un colapso igualmente completo da economía produtiva mundial e á morte de fame na cuneta dos 7 mil millóns que somos no planeta. Esta é unha crenza estraña, xa que os ceses de pagamento das débedas soberanas teñen ocorrido moitas veces no pasado recente, os colapsos das moedas están lonxe de ser raros na historia económica e os Estados-Nación poden adoptar (e de feito adoptáranas) moitas e drásticas medidas para manter os bens e servizos fluíndo nunha emerxencia económica. En parte supoño que é a noso vello amigo o meme do Apocalipse: a idea, presente ao longo de toda a cultura moderna, de que a única alternativa á continuidade indefinida do business-as-usual é un cataclismo sen precedentes ou feito parecida.

E tamén hai outra dimensión nestas fantasías, que é simplemente que a industria financeira fixo un traballo soberbio convencendo a xente de que o que eles fan é vital para o resto de nós. Si que é certo, por suposto, que ter unha moeda en circulación fai os intercambios económicos máis doados, e que o tipo de servizos bancarios que a xente e os negocios normais utilizamos son moi útiles, pero os gobernos soían producir e poñer a circular moeda sen o beneficio dos bancos ata hai ben pouco, e os servizos bancarios do que tipo que acabo de citar poden ser fornecidos rapida e fácilmente por un goberno serio; en 1933 levoulle ao goberno dos EE. UU. soamente unha semana, nun tempo en que a Tecnoloxía da Información era incomparablemente máis lenta do que agora, nacionalizar todos os bancos do país e abrir as súas portas de novo baixo xestión do goberno federal. Os outros servizos que a industria financeira fornece á economía real poden de igual xeito ser reemprazados axiña por substitutos ou simplemente postos en suspensión durante o tempo que dure a crise.

Así que o lado negativo de calquera crise financeira, aínda que sexa enorme, pode ser detido axeitadamente por métodos xa probados. E despois temos un lado positivo. Si, hai un lado positivo. Este é o segredo definitivo da crise financeira, o tema do que ninguén quere falar: se un país entra nunha crise de crédito, cesar o pagamento das súas débedas é a opción que hai que tomar para dirixilo de forma consistente á recuperación.

Esta afirmación debería ser xa algo de caixón a estas alturas. Rusia cesou o pagamento das súas débedas en 1998, e ese default marcou o fin da súa crise económica post-soviética e o comezo do seu actual periodo de relativa prosperidade. Argentina fíxoo en 2002 e o seu default puxo fin á súa profunda recesión e a colocou no camiño da recuperación. E aínda máis acaído: Islandia foi o único país europeo que rexeitou a solicitude da UE de que as débedas dos bancos fallidos debían ser traspasadas aos gobernos; en troques, en 2008, o goberno islandés permitiu que os tres meirandes bancos do país quebrasen, pagou aos depositarios islandeses por medio de fondo de garantía de depósitos existente e deixou aos investidores estranxeiros co cu ao aire. Desde aquela, Islandia é o único país europeo que tivo unha recuperación sostida.

Cando chegue o default de Grecia e abandone o euro, haberá un pouco de caos e despois comezará a recuperación grega. Esa é a razón pola que a UE tentou tan ás tolas evitar o default grego, sen importar cantos euros haxa que enterrar ou desbaldir para evitalo. Unha vez de que suceda o default grego, que sucederá (o número de buratos polos que se están a tirar os euros medra máis rápido cás paladas deles que se están a meter) os outros países do sur de Europa que están aplastados por unha débeda excesiva farán cola para facer o mesmo. Haberá un crash bursátil masivo, moitos bancos quebrarán, unha morea de xente rica e aínda máis xente da clase media perderán unha chea de cartos, os políticos farán un feixe de duros e desafiantes discursos, e entón a gran crise financeira europea rematará e a xente poderá seguir coas súas vidas.

Iso é que o ha pasar, tamén, outros 5 ou 10 ou 15 anos máis adiante, cando os EE. UU. ou ben cese o pagamento da súa débeda soberana ou a faga desaparecer por medio da hiperinflación. Vai ter que facer unha cousa ou a outra, xa que as súas débedas xa son impagables a non ser pola vía de máquina de imprimir billetes, e o seu atrancado sistema político non é quen de racionalizar o seu sistema fiscal ou baixar os seus gastos. A pregunta é sinxelamente qué crise rachará finalmente a confianza dos investidores estranxeiros no dólar como moeda refuxio, e comezará o pánico de vender os activos denominados en dólares que fará caer os EE. UU. na súa seguinte superespectacular crise financeira. Esa vai ser unha ben enzarapellada, porque a economía financeira está moi entretecida coa vida de fantasía do estadounidense medio: haberá moita pobreza e sufrimento, como sempre hai durante as crises financeiras graves, pero como John Kenneth Galbraith dixo cando unha crise previa do mesmo tipo: «malia ser tempos dunha gran traxedia, non se está a perder máis nada ca diñeiro.»

E será daquela cando, en troques, poderá comezar a seguinte xeira de recuperación temporal.